Czcigodny Sługa Boży kard. August Hlond
(1881-1948)kardynał; w latach 1926-1948;
Prymas Polski
Założyciel Towarzystwa Chrystusowego; salezjanin
1933-1939
Przemówienie na uroczystej akademii z okazji 250-łecia odsieczy wiedeńskiej w sali Filharmonii w Wiedniu.
Wiedeń, dnia 15 września 1933.
Harmonia i pokój były zasadniczą myślą polskich obchodów oswobodzenia Wiednia.
Od miasta do miasta, od wsi do wsi, jak szeroka ziemia polska, płynął wczoraj o wieczornej godzinie zwycięstwa radosny dźwięk dzwonów i potężny głos modłów dziękczynnych. Opiewano bohaterską wielkość rycerstwa, sławiono nastrój krzyżowców wśród bojowników, czczono genialnego, zwycięskiego, nieśmiertelnego króla.
Ani jeden rozdźwięk nie zmącił dusz poruszonych. Nigdzie nie występowały uczucia nienawiści przeciw byłemu przeciwnikowi. Nie dosłyszało się nigdzie podźwięku zemsty lub słowa zniewagi dla rycerskiego narodu tureckiego. W dumnym nastroju zwycięzcy oddano się uczuciom zgody i przyjaźni.
Harmonia i pokój otaczały wczorajsze uroczyste modły dziękczynne na Kahlenbergu, głęboka harmonia dusz i serc, ludów i rządów, Kościoła i państwa, słońca i przyrody, barw narodowych i wspaniałości strojów ludowych.
I tu także nie było rozdźwięku, kontrastu, naprężenia. W oczyszczonej świadomości narodowej, ze szczerą gotowością do współpracy przy dziele pokoju światowego stała pielgrzymia rzesza polska, stali spadkobiercy i potomkowie dawnego zwycięzcy, modląc się na historycznym wzgórzu, które wieczyście związane zostało z imieniem i sławą pobożnego i dobrego króla Polaków.
Harmonia i pokój brzmiały we wszystkich polskich oświadczeniach, poświęconych jubileuszowi zwycięstwa.
Polska świadoma jest swej godności narodowej, swej myśli państwowej, swego dziejowego posłannictwa. Polskie rozumienie harmonii i pokoju dalekie jest od pustki, słabości i marzycielstwa. Naród polski nie chce się oddawać złudzeniom i zamykać oczy na rzeczywistość rzeczy.
Polacy jednak nie znają ubóstwiania własnego narodu. Wierzą w możliwość harmonii między tym, co jest właściwe im, a tym, co właściwe każdemu obcemu ludowi. Mają wstręt do wszystkiego gwałtu, wszelkiego ślepego fanatyzmu, wszelkich fałszów, wszelkich teorii o władztwie i niewolnictwie w życiu narodów.
Mimo całej przeszłości, Polacy nikomu nic nie pamiętają i chcą poważnie współpracować przy odbudowie świata w duchu prawdziwie chrześcijańskiego braterstwa. Dalecy od rasowego wywyższania się, nie roszcząc sobie pretensji do uprzywilejowanego stanowiska w rodzinie ludów, gotowi są współdziałać z bliskim i dalekim, aby ustrzec się uchybień w rozwoju stosunków między ludami.
Ta pokojowa i pojednawcza wola rozbrzmiewa przewodnim motywem tego nawału uczuć, które, podobne potężnemu Te Deum, w tych dniach popłynęły z duszy polskiej.
W tej czcigodnej świątyni harmonii i pokoju tonów, niech wypowiedziane będzie z okazji pamiątki zwycięstwa o światowym znaczeniu, z ducha polskiego pochodzące słowo o harmonii ludów i pokoju między ludami.
Druk: "Roczniki Katolickie" 12(1934), s. 120-121;
także: Dzieła, s. 389-390.